آبریزش عبارت است از: از دست رفتن غیر ارادی بزاق و دیگر محتویات دهانی که این مساله تا سن ۱۸- ۱۵ ماهگی در نتیجه بلوغ فیزیولوژیکی عملکرد حرکت دهانی از بین می رود. افزایش آبریزش دهان در هنگام دندان درآوردن واضح تر است. آبریزش دهان در کودک ممکن است بدون هیچ علت عصب شناختی در سرتاسر دوران پیش از دبستان باقی بماند، اما فشار اجتماعی یا مداخله رفتاری ساده می تواند آن را متوقف کند. آبریزش دهانی شدید بالای ۴ سال غیر طبیعی است.

برای تکامل زبان به سه عامل ذیل نیاز می‌باشد:

سالم بودن ساختمان
محیط
زمان پختگی ( بلوغ ) و یادگیری

پایه‌ای که ساختار زبانی و به طبع گفتار ما بر اساس آن رشد می‌کند ، درستی و عدم نقص در ساختمان و عملکرد یا توانایی جبران نقایص می‌باشد. در فردی که به علت مشکل در بلع دچار آبریزش دهانی است ساختمان و عملکرد اندامهای دخیل در گفتار دچار اختلال هستند. چرا که آبریزش دهانی نشان دهنده مختل بودن حرکات آرواره‌ها ، زبان ، لبها در حد مورد نیاز گفتار جهت تولید صحیح می‌باشد . تا زمانیکه کودک نتواند زبان و لب و آرواره‌هایش را برای انجام این اعمال بکار گیرد و به اندازه کافی با آنها تمرین کند نخواهد توانست حرکات سریعتر گفتار را با اعضای داده شده انجام دهد . در چنین فردی ممکن است تولید صداهای خصوصاً صداهای سایشی مثل / س، ش، ز ،ژ / و صداهای دولبی / پ ، ب ، م / دچار اختلال باشند . در افراد دیزارتری (Dysarthria) و آفازی(Aphasia) و فلج مغزی ( CEREBRAL PALSY ) این عارضه شایع است.



تنظیم عصبی ترشح غدد بزاق اصلی

در سراسر دهان حدود ۱۰۰۰ – ۷۰۰ عدد غده بزاقی وجود دارد که فقط سه جفت از آنها اصلی بوده و اهمیت بالینی دارد . این غدد به نامهای ۱ ) بنا گوشی ۲) تحت فکی ۳) زیر زبانی معروفند . منبع بیشتر ترشحات بزاق( ۹۰% )از غدد بنا گوشی و تحت فکی است ترشح بزاق توسط اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک کنترل می‌شود . اعصاب سمپاتیک باعث کم شدن ترشح می شود رشته‌های عصبی سمپاتیک از عقده‌های فوقانی گردنی به همراه عروق وارد تمام غدد بزاقی می‌شود . غدد بزاقی توسط تحریکات پاراسمپاتیکی صادره از هسته‌های بزاق کنترل می ‌شود این هسته ‌ها در محل اتصال بصل النخاع و پل مغزی قرار دارند و بوسیله محرکهای چشایی و تماسی از زبان و سایر نواحی دهان تحریک می‌شوند .بیشتر محرکهای چشایی بزاق موجب ترشح فراوان آن تا ۱۰ – ۵ میلی متر در دقیقه یا افزایش ۸-۲۰ برابر میزان ترشح پایه می باشد همچنین برخی محرکهای تماسی از قبیل اشیاء صاف موجب ترشح بیشتری از بزاق در مقایسه با اشیاء ناصاف می شوند . همچنین تولید بزاق می‌تواند بوسیله تحریکاتی که از مراکز فوقانی سیستم عصبی مرکزی به هسته‌های بزاقی می‌رسند تحریک یا مهار شوند . ناحیه اشتها در مغز تا حدودی این اثرات را تنظیم می‌کند که این ناحیه در مجاورت مراکز پاراسمپاتیکی هیپو تالاموسی قدامی قرار گرفته و تا حدود زیادی به پاسخ به تحریکات صادره از نواحی چشایی و بویایی قشر مغز فعال می شود. رشته‌های اعصاب پارا سمپاتیک برای غده بنا گوشی همراه با عصب زبانی – حلقی ( زوج ۹ ) به عقده بنا گوشی می‌رسد و در آنجا بعد از ایجاد سیناپس با گوشی – گیجگاهی وارد غده بنا گوشی می‌شود.

رشته های پاراسمپاتیکی برای غدد تحت فکی همراه با عصب صورتی ( زوج ۷ ) طی مسیر می‌کنند و وارد گوش میانی خود را به عصب طنابی صماخی رسانده و از آنجا بعد از سیناپس وارد غده زیر زبانی و تحت فکی می شوند.



عوامل افزایش دهنده ترشح بزاق

اختلالات غدد بزاقی
الف) عدم تشکیل غدد بزاقی
ب) خشکی دهان
ج) هیپر پلازی غدد کام
حالات فیزیولوژیک
بیماریهای عفونی
تحریکات موضعی
داروها
برخی اختلالات سیستم عصبی


انواع آبریزش دهانی

الف : بر حسب شدت

ب : بر حسب محل ریزش بزاق

الف: بر حسب شدت به سه دسته تقسیم می شود.

۱-خفیف: افرادی که آبریزش دهانی خفیف دارند ، بزاق تا خط ورمیلیون(حاشیه قرمز لب ) روی لب ها دیده می شود.

۲-متوسط: در این افراد ریزش بزاق تا چانه می رسد .

۳-شدید: در این افراد بزاق بر روی لباس هایشان می ریزد .



ب: بر حسب محل ریزش بزاق :

۱ــ آبریزش دهانی قدامی (Anterior Drooling) : تصور عمومی از آبریزش دهانی ، ریزش قابل دیدن از قسمت قدام(پیشین) دهان یا لب هاست.

اگرچه در افرادی که دچار بد عملکردی حرکتی- دهانی هستند ، بزاق در فضای زیر زبان نیز حبس می شود

۲ــ آبریزش دهانی خلفی(Posterior Drooling) : به ترشحات دهانی که از حفره دهان بیرون نمی رود گفته می شود . در صورت عدم بلع مناسب مواد داخل حلق می شوند وموجب احتقان ، سرفه ،استفراغ(تحریک رفلکس gag) ودر بعضی موارد وارد نای می شوند .



روند طبیعی کنترل آبریزش دهان

یک ماهگی: به خاطر تولید کم بزاق بندرت آبریزش دارند .
شش ماهگی: در حالتهای به پشت خوابیده و طاقباز و نشسته به ندرت آبریزش دارند اما ممکن است در این موقعیت‌ها آبریزش داشته باشند هنگام غان وغون کردن و هنگامی که شی را توسط دست به دهان می برند . یا به چیزی اشاره می‌کند یا شی را لمس می‌کند یا دندان در می آورد . یا در طول خوردن تغذیه آبریزش داشته باشد .
نه ماهگی: زمانیکه می‌خواهد مهارتهای حرکتی درشت مثل غلت زدن و سینه خیز رفتن را کسب کند آبریزش طولانی‌تری ندارد اما در طول دندان در آوردن این حالت وجود دارد .
پانزده ماهگی: در هنگام تکه کردن مواد با دندان آبریزش شدت می‌یابد .


عللتهای احتمالی مرتبط با آبریزش دهانی

کودک کنترل کافی بر روی سر و تنه جهت حمایت از بلع موثر را ندارد .
کاهش کنترل حین فعالیتهای حرکتی که نیاز به تعادل بین کار در حال انجام و آبریزش دارد .
دندان در آوردن باعث افزایش تولید بزاق و آبریزش در اطفال می‌شود .
جویدن با ثبات کم و ناکافی، بلع مناسب را دشوار کرده و می‌تواند باعث آبریزش شود .
بلع نادرست خود می تواند منجر به آبریزش بیش از حد شود .
آبریزش می‌تواند ناشی از یک وضعیت دهانی کاملاً باز باشدکه به بزاق اجازه جمع شدن و تامین فشار لازم برای آغاز کردن و به جریان انداختن بلع را نمی‌دهد . این حالت دهان خود می‌تواند ناشی از یک عملکرد و هماهنگی عضلانی ضعیف یا گرفتگی بینی و عفونت های مزمن دستگاه تنفسی فوقانی باشد .
تن عضلانی کاهش یا افزایش یافته در گونه‌ها و لبها می‌تواند منجر به بلع ناکافی و آبریزش بیش از حد شود .
بسامد ناکافی بلع باعث افزایش بزاق از میزان قابل جمع شدن در دهان و در نتیجه آبریزش می شود .
افزایش تولید بزاق ناشی از خوردن غذاهای شیرین .
افزایش بزاق می‌تواند ناشی از مصرف برخی داروها باشد .
بد عملکردی اعصاب جمجه‌ای می‌تواند باعث ناتوانی از کنترل کافی مکانیسم بلع باشد .
آبریزش می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای بدست ‌آوردن توجه باشد .


درمان آبریزش دهان

۶ نوع درمان برای بیمارانی که دارای آبریزش دهانی دارند وجود دارد که انتخاب هر کدام بر اساس نیاز بیمار انجام می‌گیرد .

۱- درمان خود به خودی

۲- روش تسهیل بلع

الف ) درمان بد عملکردی حس داخل دهانی
ب ) تسهیل ساز ی عصبی – عضلانی ( دکتر فالک )
ج )درمان عملکردی عضله(MFT)
۳- تصحیح عوامل آسیب شناختی و موقعیتی

۴- دارو درمانی

۵- رفتار درمانی

۶- جراحی



مشکلات ناشی ازآبریزش دهان

فردی که دچار آبریزش دهان است هم از نظر فردی و هم از نظر اجتماعی و هم از نظر روانی دچار آسیب می شود . آبریزش دهان انتقال عفونت را آسان می کند ، بیمار ممکن است لباس خود یا دیگران ، وسایل واثاثیه منزل را آلوده کند . تجزیه بزاق باعث استشمام بوی بد از دهان فرد می‌شود ،در نتیجه افراد خانواده و یا بستگان نزدیک کمتر آن‌ها را در آغوش می‌گیرند ویا می‌بوسند . فرد احساس می‌کند که در اجتماع مورد پذیرش واقع نمی‌شود وکوشش‌هایش برای حضور در اجتماع با شکست مواجه می شود . فرد عقب‌مانده‌ای که با مشکل عصب شناختی شدید دچارآبریزش زیاد از دهان است ،نیاز به چندین بار تعویض لباس در هر روز دارد. همچنین آبریزش دهان در فصل سرما باعث خشک شدن و ترک خوردن صورت و اطراف لب‌ها می‌شود ،به علاوه اگر علت آبریزش دهان افزایش بزاق باشد باعث می‌شود تعادل یونی خون وسرم به هم بخورد و اگر بیمار آن را قو رت دهد ، قورت دادن اضافی باعث ایجاد حالت تهوع وگاهی استفراغ می گردد .


منابع:

۱ـ توماس،تسهیل گفتار ،ترجمه ،شاهی بهرام ،انتشارات دانشگاه ایران ،تهران ،۱۳۶۶

۲ ـ فرهنگ دوست ، هاشم ، چیتگر ،مریم ، صفوی ، آرزو ،اصول علمی ونظری تسهیل عصبی عضلانی از طریق حس عمقی ، ماساژ وطب سوزنی در گفتاردمانی ، دانشگاه ایران ،تهران ،۱۳۷۶

۳ ـ فرازی ، مرتضی ، اختلال گفتار در فلج مغزی ، دانشگاه علوم بهزیستی وتوانبخشی ،۱۳۷۴

۴ ـ جعفری ،پروین ،آبریزش از دهان وتاثیر آن بر گفتار ، پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی گفتار درما نی ، دانشگاه علوم پزشکی ایران ،دانشکده توانبخشی ، ۱۳۶۷